حسین دانش

ترکیه، هم کوچه گی مسجد و میخانه

یادداشت اول از یک سفر

( این یادداشت جنبه تخصصی ندارد بلکه فقط چشم دید، برداشت شخصی و یا نگاه یک مسافر
علاقه­ مند به فرهنگ و ‌هنر از سفر به ترکیه است.)

معمار سکولار   

شايد مصطفى كمال “آتاتورك” موفق ترين آدم در سرزمین های شرقی بود که ایدئولوژی دینی را از سیاست جدا و با ملا و عشایر بنیادگرا معامله نکرد. روایت است که او طالب ها و ملا ها را به دریا انداخت، عشایر بنیاد گرا را سرکوب و حکومت لائیک ‌‌و غیر دینی را در ترکیه بنیان گذاشت. قانونی ساختن حق رای زنان، تغیر خط عربی ترکی به خط لاتین، تلاش برای مدرنیزاسیون و رویکرد او به تغیر زندگی در ترکیه از کارهای دیگر او است. با آنکه “آتاتورك” پدر ناسیونالیسم ترکیه است و مرتکب خیلی اشتباهات شد اما کار هایی که در عرصه تغیر زندگی برای مردم ترکیه انجام داد قابل مشاهده است. امان الله در افغانستان و رضا خان در ایران همزمان با آتاتورك دست به تغیرات زدند اما ترکیه فعلی با ایران و افغانستان امروز تفاوت های بسیار زیاد ‌و جدی دارد. جدا از جنبه اقتصاد، برخی آزادی های فردی و اجتماعی متکی بر افکار لائیک آتاتورك هنوز در ترکیه حاکم است.

مسجد و‌ میخانه 

می توانی در ترکیه مسلمان، دختر ‌‌و پسر را در پارک ببینی که همدیگر را می بوسند. می توانی فعالیت گروه های موسیقی پاپ و راک دختران و‌ پسران را شاهد باشی. در یک طرف خیابان مسجد و در طرف دیگر میخانه است. در واقع می شود گفت که ترکیه نقطه همزیستی و‌ آشتی تمام تضاد ها است. تضاد هایی که در بسیاری از کشور های شرقی مسلمان با هم جمع نشدند در ترکیه در کنار هم قرار گرفتند.

جدا از وضع معاصر فرهنگی اجتماعی ترکیه، می توان یکی از دهها علت ماندن مولانای بلخی در هفتصد سال پیش در قونیه را، در همین آشتی و همزیستی تضاد ها دانست. در قونیه آن زمان و روم شرقی، یونانی ها، مسلمانان و‌ ارمنی ها در کنار هم همزیستی داشتند و آنجا پلی میان اندیشه ها بود.

بر این اساس معنی هم کناری مسجد و‌ میخانه، صومعه و‌ حرم و کعبه و بتخانه را، اکنون هم می شود در بخش هایی از جامعه ترکیه به خوبی دید و یا پیدا کرد.

نان و معیشت 

فاصله طبقاتی عمیق در تمام شرق و‌  در جا هایی از غرب امر روشنی در دنیا است. اما اگر کسی در افغانستان، ایران و پاکستان بوده باشد و در عین حال در غرب روزگاری را گذرانده باشد و به ترکیه برود می بیند که اقتصاد فعلی ترکیه با افکار تجدد گرای “آتاتورك” بهتر از اقتصاد سه کشور اولی است. هر چند روشنفکران ترک و بخشی از جامعه شان منتقد جدی وضع اقتصادی هستند اما در مقایسه با سه کشوری که یاد شد، ترکیه وضع بهتری دارد. شهر سازی و در کنار آن کشاورزی، سیستم حمل و‌ نقل خوب زمینی، ترن و هوایی ترکیه رونق دارد.

محصولات میوه و برخی تولیدات ترکیه را می توان  در اروپا دید. لباس های جین تولید ترکیه هنوز توسط شرکت ها و برند های مشهور اروپایی وارد و با نام مارک های مشهور اروپایی بفروش می رسد. کارخانه های صنعتی خود ترکیه در تمام عرصه ها می چرخد و بخشی از بازار ایران، کشور های عربی، افغانستان، ترکمنستان ، آذربایجان و ارمنستان را گرفته است. شرکت های نامدار ماشین های اروپایی در انقره و استانبول حضور دارند. شرکت هایی چون ایکیا از سویدن و برندهای آلمانی فروشگاه های بزرگ در ترکیه دارند. در کنار اینها صنایع دستی و هنری ترکیه، فروش فیلم و سریال که حتا برخی سریال های نسبتا بهتر ترکی را کانال های تلویزیونی اروپا نمایش می دهد به اضافه اقتصاد سودآور توریسم برای ترکیه، وضعیت خوبی را برای این کشوربه ارمغان آورده است. با وجود اینها، شرایط کارگران در ترکیه مثل تمام کشور شرقی مسلمان، شرایط بهره برداری از انسان در برابر حقوق ناچیز است. اما در کنار این شرایط، اخلاق معیشتی بخش عمدۀ مردم ترکیه، در قالب قانون و روش زندگی، اخلاق زیاده خواهی و دغل نیست. شاید این در بعضی جاها عمومیت نداشته باشد اما  در کل چنین به نظر می رسد. مثال کوچک آنرا می توان در معیشت یک تاکسی ران در انفره یا قونیه دید که از آنچه تاکسیمتر می نویسد چیزی زیاده از کسی نمی گیرند و دستکاری و زیاده خواهی نسبت به خودی و‌ یا مسافر خارجی وجود ندارد. همین طور در بازار خرید یک نوع احترام و صداقت به نظر می‌رسد.

ترکیه بدون شک مدینه فاضله نیست اما نسبت به  بسیاری از کشورهای شرقی مسلمان تفاوت هایی دارد که نباید انرا نادیده گرفت.

با این حال دیکتاتوری اردوغان که هم حامی اسلام گرایان است و هم نمی خواهد تغیرات سکولار ترکیه را نادیده بگیرد در وضعیت بدی است. سرکوب کردها، زندانی کردن دهها روزنامه نگار، نویسنده و فعال جریان های روشنفکر ترکیه توسط حاکمیت، آنها را فعال ترساخته است. خانم ” گوزده کورال” دوست فیلمساز سکولار ترک که سال گذشته مهمان جشنواره فیلم افغانستان در سویدن بود در ترکیه برایم گفت: این کشور با وجود تمام ویژگی ها، در حال گذار به سمت تغیر بهتری است و روشنفکران آن با نقد ناسیونالیسم و ضربه های انسانی ‌اخلاقی آن و نقد حاکمیت فعلی، بدنبال ایجاد شرایط ‌متفاوت و جدید هستند.

ادامه دارد….

بخش دوم ” ادبیات معاصر در ترکیه”